Onderzoekshypes laten wetenschappers harder werken
Als de krant schrijft dat de oplossing voor de zelfrijdende auto nabij is, zet dat druk op de wetenschap. Lukt het mij? Uit Utrechts onderzoek blijkt dat het wetenschappers stimuleert als zo’n bericht een hype wordt.
'Waterstof is de oplossing,' kopte de Telegraaf vorige week. Aanleiding was het bericht van energieonderzoekcentrum ECN dat vanaf 2035 alle nieuw verkochte auto's elektrisch aangedreven kunnen zijn. De koolstofdioxide-uitstoot kan daarmee dus in één klap met 60 procent naar beneden. Het klinkt natuurlijk prachtig, maar bijna twintig jaar geleden probeerde de staat Californië dit al. Toen tevergeefs.
Of de krant brengt een nieuw potentieel medicijn tegen kanker. Vaak legt een onderzoeker uit hoe hij zijn remedie vond en hoe het levens zal gaan redden, maar vrijwel nooit lees je over de koele cijfers die vertellen dat gemiddeld 299 van de 300 uitgeprobeerde medicijnen uiteindelijk sneuvelt in testen.
Het zijn maar een paar voorbeelden, maar veel berichtgeving over wetenschap en techniek lijkt 'gehypt'. Vaak zijn de verwachtingen over wetenschappelijke en technologische ontwikkelingen niet uitgebalanceerd, maar volgen ze een patroon waarbij positieve verwachtingen gevolgd worden door perioden van diepe teleurstelling.
"Zonder de hypes zouden we nu nog helemaal nergens zijn geweest”,
Bjoern Budde van de Universiteit Utrecht maakte de balans op van veertig jaar hypes in de auto-industrie. Hij kwam tot een verrassende conclusie: de meeste vooruitgang in brandstofcellen en elektrische auto's werd juist geboekt in de perioden van hoge verwachtingen, van de hype. “Veel onderzoeksleiders van autofabrikanten vertelden me dat ze zonder de hypes nu nog helemaal nergens zouden zijn geweest”, aldus Budde.
De auto-industrie lijkt soms wel op een log dier dat geprikkeld moet worden. Ze zijn vaak bang voor revolutionaire vernieuwingen die hen geld gaan kosten. Maar er is ook een andere kant. Als je de eerste bent met zo’n ontdekking, dan kan dat booming business betekenen.
Zo waren niet de media maar de autofabrikanten zelf verantwoordelijk voor het ontstaan van een hype over de waterstofeconomie, het duurzame alternatief voor fossiele brandstoffen dat onder meer gebruikt kan gaan worden voor auto’s en vliegtuigen. “Daimler voedde met persberichten de hype om zo een doorbraak in het veld te forceren.”
De hype als hartslag van het onderzoek? Of juist de optimistische verwachting die nooit waargemaakt kan worden? “Er wordt altijd negatief over hypes gesproken”, zegt Budde. “De ene keer zijn de massamedia niet kritisch genoeg over technologische en wetenschappelijke ontwikkelingen en rapporteren te optimistisch. De andere keer is het de wetenschapper die zijn boekje te buiten gaat door grote verwachtingen te wekken. Dan zegt iedereen: 'Hij heeft gelogen.'”
“Het is best logisch dat een onderzoeker zijn voorstel ietwat rooskleuriger voorstelt dan het waarschijnlijk zal zijn."
Budde pleit ervoor anders tegen hypes aan te kijken. Hypes noemt hij pogingen tot mobilisatie. “Het is best logisch dat een onderzoeker zijn voorstel ietwat rooskleuriger voorstelt dan het waarschijnlijk zal zijn. Zo verhoogt hij immers zijn kans op succes. Want niemand kan van tevoren voorzien wat er ontdekt of uitgevonden gaat worden. Het is uiteindelijk toch een beetje zoals het inrichten van een nieuwe tuin. Je stelt je de prachtigste bloeiende tuin met bloemen voor. Dit motiveert je immers om aan de slag te gaan. En ook al zal het uiteindelijk nooit precies zo worden als je dacht, het zal in ieder geval een stuk mooier zijn dan waarmee je begon.”
Al zijn hypes dus maatschappelijk nuttig, er kleven toch ook wel een paar nadelen aan. Voor overheden is het lastig om een oordeel te vellen over een duurzame technologie. In welke innovatieve technologie moeten ze hun schaarse middelen investeren om een duurzame samenleving te krijgen? Door de hypes kunnen we niet goed inschatten welke technologie nu werkelijk een succes gaat worden.
Voor de burgers is het moeilijk om hun vertrouwen in de wetenschappen te behouden wanneer meer dan eens een belofte uitdraait op een teleurstelling. Als het NOS journaal zegt dat wetenschappers dicht bij de oplossing zitten voor een bepaalde ziekte en daarna blijkt het toch niet te werken, is dat schadelijk voor het vertrouwen in de wetenschap.
"We moeten echt leren meer reflectief en op een afstandje naar het fenomeen hype te kijken.”
Maar we moeten ook leren omgaan met teleurstellingen. “Bijna alle onderzoeksdirecteuren, managers, wetenschappers en technologen die ik heb gesproken, krabben zich nu op hun hoofd over het drastische stopzetten van de onderzoekslijnen in het verleden. Die begonnen vaak als een hype, maar boekten dan te lang te weinig onderzoeksresultaten. De conclusie was dan snel geveld: 'Dat is maar een hype, dat is niets.' Maar dan willen ook deze mensen te snel resultaat zien. Het onderzoek kan juist wel veel waarde hebben om een stap verder te komen. We moeten echt leren meer reflectief en op een afstandje naar het fenomeen hype te kijken.”