UU-student uit Rusland: ‘Ik weet niet wat ik moet zeggen tegen Oekraïners’

Het eerste bezoek van Alex aan Amsterdam, alle fotos komen uit het privéalbum van Alex

Toen de oorlog begon, kon de 24-jarige Alex dagenlang niet slapen. Hij kon zijn riem al gauw twee gaatjes strakker aantrekken en stak de ene na de andere sigaret op. Hij was al snel door zijn voorraad goedkope tabak heen die hij uit Rusland had meegenomen en die eigenlijk enkele maanden mee had moeten gaan. Ook werd hij ontslagen door het Russische IT-bedrijf waarvoor hij op afstand werkte om in zijn levensonderhoud en een deel van zijn collegegeld te kunnen voorzien. “Ongeveer 70 procent van de klanten was Oekraïens”, legt de student uit. Tot overmaat van ramp zat hij wekenlang zonder geld.

Alex wist dat openlijk kritiek uiten op Poetins bewind niet zonder gevolgen zou zijn, maar hij kon niet langer zijn mond houden. In zijn economieblog, dat hij in het Russisch schrijft, verzette hij zich openlijk tegen de invasie. “Ik ben bevoorrecht dat ik hier ben en vrijheid van meningsuiting heb. Als ik daar geen gebruik van zou maken, zou dat simpelweg niet juist zijn.” Het bericht werd zo’n 30.000 keer bekeken.

Het feit dat hij zich bewust was van de gevolgen, maakte de pil echter niet minder bitter. “Ik hou van mijn land. Het is tenslotte toch mijn thuis. Het besef dat ik niet meer terug kan, doet pijn”. Vooral omdat hij in april naar zijn woonplaats Perm terug zou gaan om te trouwen. Zijn vriendin, met wie hij al vier jaar samen is, probeert nu een baan in Nederland te vinden zodat ze permanent bij hem kan zijn. In de tussentijd doen ze hun best om de hoop levend te houden.

Als je echt wilt begrijpen wat er gebeurt, is het niet voldoende om het nieuws te volgen

Alex volgt de Nederlandse berichtgeving over de oorlog op de voet, en hij stoort zich soms aan het gebrek aan nuance en context. Hij vindt het tenenkrommend als journalisten het conflict duiden door te stellen dat Rusland weer een keizerrijk wil zijn. “Dat is zo’n simplistische uitleg. Als je echt wilt begrijpen waarom en hoe dit is gebeurd, is het niet genoeg om alleen het nieuws te lezen. Je moet de geschiedenis van Rusland en Oekraïne begrijpen”, meent de student.

“De westerse media klagen bijvoorbeeld over Russen die de oorlog steunen, maar ze begrijpen niet waarom ze dat eigenlijk doen. De meeste soldaten die in Oekraïne worden ingezet, komen niet uit grote steden als Sint-Petersburg, Moskou of Perm. Ze komen meestal uit dorpen en kleine steden waar ze onvoldoende onderwijs en goede banen hebben en waar de infrastructuur gebrekkig is. Het leger is dus een van de weinige manieren waarop ze het dorp kunnen verlaten en hoger op de sociale ladder kunnen komen. "Het feit dat zij geen toegang hebben tot goed onderwijs betekent ook dat ze gemakkelijker kunnen worden gemanipuleerd, dus naarmate je dieper het land ingaat, neemt de steun voor de regering toe.”

Ik zou graag om iets meer empathie willen vragen

Alex in zijn favoriete stad Sint Petersburg

Alex heeft moeite om met Oekraïners te praten. Hij schaamt zich: “Ik weet nooit wat ik moet zeggen.” Andriy, de Oekraïense student die in maart door DUB werd geïnterviewd, is een van Alex’ studiegenoten aan de opleiding PPE. Alex heeft ook vrienden in Oekraïne die hij een paar jaar geleden in het Verenigd Koninkrijk heeft ontmoet. “Gelukkig heeft de oorlog onze vriendschap niet veranderd. Wel heb ik verhalen gehoord van Oekraïners die niet meer met hun Russische vrienden willen praten en van Russen die niet geloven wat hun Oekraïense vrienden zeggen. Dat is een ander triest gevolg van de oorlog.”

Volgens hem zijn er twee oorlogen gaande: een fysieke oorlog in Oekraïne, waarbij miljoenen mensen om het leven komen en ontheemd raken, en een “intellectuele oorlog” in Rusland, waarbij mensen op een meer symbolische manier ontheemd raken. “Voor degenen die de oorlog niet steunen, al is het maar in gematigde zin, is het moeilijk te bevatten dat ons land dit doet. We kunnen moeilijk leven met alle wetten die de regering ons oplegt. We hebben in feite geen thuis meer. Natuurlijk is er fysiek wel een thuis, maar alles verandert zo snel en zodanig dat je het niet meer herkent als jouw thuis.”

“Ik heb mensen horen zeggen ‘hoe kunnen Russen nu klagen over sancties terwijl er mensen doodgaan in Oekraïne?’. Mijn antwoord daarop is dat veel mensen in Rusland verontrust zijn door het nieuws en zich zorgen maken over de mensen in Oekraïne. Veel Russen huilden toen ze het nieuws lazen over de moorden die daar plaatsvonden. Ik ontken het lijden van de Oekraïners niet, maar het één doet het ander niet teniet. We mogen niet negeren dat de Russen door deze oorlog en alle sancties pijn lijden. Dit is de zwaarste tijd van hun leven, dus ik zou graag om wat meer empathie willen vragen.”

Alex met zijn vriendin met wie hij wil trouwen

Alex’ moeder is een goed voorbeeld. Ze is geschokt door de oorlog, de sancties en alle nieuwe wetten tegen mensen “met een grote tong”, zoals men in het Russisch zegt, en overweegt om met Alex’ jongere broer naar Bulgarije te verhuizen. Haar bedrijf – een reisbureau – loopt toch al niet goed meer sinds de invasie. “Ik heb haar gezegd dat ze er goed over na moet denken", zegt hij.

“Mijn vader moet in Rusland blijven en werkt elke dag tot 22 uur om ervoor te zorgen dat ons gezin voldoende te eten heeft en ik mijn opleiding kan afmaken. Ik heb echt medelijden met hem, want als dit doorgaat, komt hij straks elke avond in een leeg huis thuis.”

Alex’ vader heeft een kleine fabriek waar zes mensen werken. De logistiek en de betalingen van zijn bedrijf zijn door de oorlog verstoord omdat hij materiaal in het buitenland moet kopen. "Als ik mijn ouders bel, hoor ik elke dag weer een ander geluid: somsis mijn vader overtuigd dat hij de crisis gaat doorstaan, en soms heeft hij zoiets van ‘ik weet het niet’.

Hij is bang dat ook zijn tweede kans op een PPE-diploma in de soep loopt: twee jaar geleden volgde hij een vergelijkbare opleiding in het Verenigd Koninkrijk, maar door de pandemie werd hij gedwongen naar huis terug te keren. Hij besloot om het opnieuw te proberen in Utrecht, dit omdat de opleiding hier goedkoper is dan in het Verenigd Koninkrijk. Ook voor studenten zoals Alex die daarvoor het veel hogere instellingscollegegeld moeten betalen. Als zijn ouders failliet gaan, zegt hij, kan hij zijn collegegeld niet meer betalen.

Het wordt alleen maar moeilijker voor me

De omstandigheden dwingen hem zijn toekomstdromen aan te passen. “Mijn droom was om een bachelor en een master te halen, te promoveren en dan de Nobelprijs voor de economie te winnen. Maar nu hoop ik gewoon mijn bachelor af te kunnen ronden en daarna een certificaat in data analytics te behalen, zodat ik een baan kan vinden waarmee ik met een werkvisum in Nederland kan blijven. Ik hoop alsnog ooit een master te halen en te promoveren, maar het wordt wel moelijker.”

Alex toen hij studeerde in Londen

Toch krijgt hij stukje bij beetje weer meer vat op het leven en is dankbaar voor de hulp die hij krijgt. Zo kon hij in de eerste paar weken van de oorlog, toen zijn financiële situatie schrijnend was, omdat hij niet meer bij zijn bankrekening kon en hij zijn baan was verloren, rekenen op het begrip van zijn huisgenoten. “Ze zeiden niets, maar ik merkte dat ze alledaagse dingen begonnen te kopen, zoals keukenrollen en wc-papier, zonder me te vragen om mee te betalen. Iemand van mijn opleiding wilde me zelfs gewoon eten geven.”

Alex zegt dat de steun van de mensen om hem heen hem heeft geholpen weer op de been te komen. Hij is gestopt met kettingroken en heeft geen last meer van slapeloosheid. Toen DUB hem medio mei interviewde, stond hij op het punt te beginnen als student-assistent bij PPE aan de UU.

Hij kan ook weer bij zijn geld van zijn Russische rekening komen. "Eerst koop ik in Rusland bitcoins met een Russische creditcard, vervolgens stuur ik het geld naar mijn bankrekening in het Verenigd Koninkrijk, die ik nog had aangehouden en van daaruit gaat het geld naar een Bunq-rekening in Nederland."

Ook kreeg hij een renteloze lening uit het door de universiteit opgezette fonds voor Oekraïense, Russische en Wit-Russische studenten. Hij is erg blij dat de UU het aanvraagproces zo gemakkelijk heeft gemaakt. “Normaal gesproken heb je een heleboel documenten nodig om een lening te krijgen. Nu hoefde ik alleen mijn naam en IBAN door te geven, te vertellen waarom ik het geld nodig had en het bedrag te noemen dat ik wilde lenen."

Het geld staat op zijn Nederlandse rekening maar hij heeft er nog niets van uit gegeven. “Ik heb het aangevraagd voor het geval er iets zou gebeuren. Alles is zo onzeker. Maar nu heb ik tenminste wel het gevoel dat ik overeind krabbel.”

Advertentie