Mentale druk studenten is ook een maatschappelijk probleem

Studenten hebben meer dan ooit last van een mentale druk. Steeds meer huisartsen krijgen bezoek van studenten met psychische klachten, zo kopte de Volkskrant half augustus. Ze kampen met vermoeidheidsklachten, concentratieproblemen en angstaanvallen. Soms gaan die gepaard met verslaving aan alcohol, drugs of internet.

Maar hoe kan het dat studenten ten onder dreigen te gaan aan stress? En ligt dat aan de huidige generatie die ‘gepamperd’ wordt met een beschermde opvoeding? Of heeft het te maken met de toegenomen prestatiedruk bij de studie en het gevoel om aan maatschappelijke verwachtingen te moeten voldoen?

Hoge verwachtingen
Duidelijk is dat er een probleem bestaat. Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek krijgt één op de vijftien jongeren tussen de 18 en 25 jaar te maken met een depressie. Een ander onderzoek wijst uit dat 18 procent van de studenten studieproblemen heeft vanwege psychische problematiek, van wie zo’n 20.000 echt flinke studievertraging oplopen of zelfs moeten stoppen met de studie.

De Raad voor Volksgezondheid en Samenleving kwam deze zomer met een analyse van de toegenomen mentale druk van jong volwassenen. Het leven van de studenten staat volgens de raad vooral in het teken van het voldoen aan hoge verwachtingen: het halen van goede cijfers, het opbouwen van een cv en een flitsende carrière gecombineerd met een rijk sociaal leven. “Tentamens leren, voorbereidingen voor colleges, werken, hockeyen, borrels op de sociëteit en ga zo maar door. […] Iedereen verwacht iets van je, school moet goed gedaan, je collega’s hebben je nodig, je hockeyteam wil niet in de steek gelaten worden en studiegenoten verwachten je aanwezigheid,” aldus twee eerstejaarsstudenten sociologie in het rapport.

Succes is een keuze
De studiejaren zouden een tijd moeten zijn van het leren ontdekken van jezelf en je eigen mogelijkheden, schrijft de raad. Maar in de praktijk worden de jongeren van nu voortdurend geconfronteerd met een lat die heel hoog ligt. De suggestie wordt gewekt dat het leven maakbaar is en succes een keuze. Wie daaraan niet voldoet, faalt.

Op de universiteit ligt de nadruk sterk op excellentie. Als je geen hoge cijfers haalt, mag je niet meedoen aan excellentietrajecten, zoals in Utrecht het honoursprogramma. Een diploma is niet meer genoeg om te slagen na de studie, je moet al tijdens de studie werken aan je cv.

Tegelijk voelen de studenten de druk een rijk sociaal leven te hebben. Op sociale media zie je hoe geweldig anderen het hebben en daar moet je bij horen. Er heerst een angst om iets te missen (fear of missing out). Uit een peiling van onderzoeksbureau GfK bleek dat voor 5 procent van jongeren tussen de 18 en 34 jaar de nacht te lang duurt. Ze kunnen niet 8 uur zonder sociale media en zetten de wekker om ergens in de nacht hun smartphone te checken. Ruim driekwart zegt later te gaan slapen doordat ze druk zijn met hun telefoon.

Daarnaast kampen veel studenten met existentiële onzekerheden over de toekomst. Bijvoorbeeld als het gaat om de klimaatverandering of  de gevolgen van de vergrijzing.

Tenslotte hebben de studenten van nu heel veel vrijheid. Dat betekent dat ze uit tal van mogelijkheden kunnen kiezen en niet iedereen kan even makkelijk met deze keuzestress omgaan.

Een cursus mindfulness
De oplossing van de psychische problemen worden volgens de Raad van Volksgezondheid nu vaak gezocht bij het individu. Ze moeten zelf aan de slag om beter te worden, bijvoorbeeld door yoga te gaan doen, een cursus mindfulness te volgen of hulp te zoeken bij een psycholoog of arts.

Het probleem heeft volgens de Raad ook een maatschappelijke kant. Vanuit de politiek wordt het hoger onderwijs afgerekend op het zo snel mogelijk afstuderen van studenten, constateert de Groene Amsterdammer. De basisbeurs is afgeschaft waardoor de studieschuld voor studenten rap groeit. Het bindend studieadvies, waarbij je in het eerste jaar minstens een bepaald aantal studiepunten moet halen om door te mogen studeren, draagt bij tot meer studiestress, staat in een evaluatierapport uit 2016 van de prestatieafspraken met universiteiten.

De norm voor alle studenten is dus streng. Zeker omdat de studenten naast de studie ook een bijbaan nodig hebben en werken aan hun cv. En dat zou volgens de raad wat minder mogen. Het is niet zo dat universiteiten en hogescholen moeten stoppen met aandacht voor uitdagend onderwijs. In het rapport staat dat we af moeten van het idee dat iedereen ‘excellent’ moet zijn. Nominaal studeren wordt gezien als normaal. Het bindend studieadvies heeft naast een grotere doorstroom ook schaduwzijden. Geef niet alleen ondersteuning aan topsporters, maar ook aan studenten die zorgen voor hun zieke ouders of die kampen met een taalachterstand, aldus het rapport.

Schaf bindend studieadvies af 
Als oplossing wordt aangegeven meer aandacht te besteden aan studentenwelzijn. Accepteer dat niet iedereen hetzelfde is en besteedt als universiteit en hogeschool meer ruimte aan persoonsvorming en beroepsoriëntatie.

De landelijke studentenvakbond LSVb liet in een item van Editie.nl weten dat de druk op studenten verminderd kan worden door de basisbeurs her in te voeren. “Die 200 euro neemt wat druk weg. Nu worden studenten gedwongen een bijbaan te nemen”, aldus Carline van Breugel van de LSVb. Ook het bindend studieadvies moet verdwijnen. “Dit bsa legt veel druk op studenten. Als je het niet haalt, loopt de schuld op en word je gedwongen een andere studie van vooraf aan te starten. Bovendien is uit een Maastrichts onderzoek gebleken dat het bsa niet werkt om studenten sneller te laten studeren.”

Taskforce Studentenwelzijn 
In Utrecht wordt het probleem ook erkend. Het afgelopen jaar is door het universiteitsbestuur in samenspraak met de studenten van de Universiteitsraad een Taskforce Studentenwelzijn ingesteld. Hierin zitten zowel studenten als docenten. Die gaat nu de komende tijd kijken in hoeverre de universiteit kan bijdragen om de stress bij studenten te verminderen. Zo wordt onder meer gekeken naar preventie, zodat studenten kenmerken van stress herkennen en tijdig actie kunnen ondernemen. Ook is er aandacht voor de begeleiding en communicatie. Bij het UIT-magazine is bijvoorbeeld een interview met een topsporter niet gepubliceerd. Deze student was op alle fronten perfect en de universiteit wilde voorkomen dat de nieuwe studenten dit eenzijdige beeld als dwingend voorbeeld zouden nemen.