Angelloze bijen dupe van traditionele cultuur
De conclusie van De Jong in het proefschrift The land of cornand honey waarop zij vorige week promoveerde, is gebaseerd oponderzoek in het dorp Tepich, een van de centra van de angellozebijen-cultuur in Zuidoost Mexico. Zoals blijkt uit Spaansearchieven waren honing en was van oudsher belangrijkeexportproducten van de inheemse Maya's (de enige rijkdom vanYucat'n volgens een Spaans document uit 1566), die er ook hunbelasting aan de Spaanse veroveraars mee betaalden. Maar daarnaastspeelde de angelloze bij met de fraaie naam melipona beecheii vanmeet af aan ook een belangrijke rol in de Maya-cultuur. Als enigeangelloze bijensoort werd melipona beecheii in de dorpen gehoudenen zij genoot als 'Dame Bij' een soortgelijke status als anderegedomesticeerde dieren, die volgens de Maya door de goden onder debescherming van de mensen zijn geplaatst.
Imkers gingen regelmatig bij hun bijen op bezoek om ze teverzekeren van hun belangstelling; een bij die door een ongeluk hetleven liet werd in een blad gerold en begraven; en bijenkorvenwerden alleen op zaterdag verplaatst omdat dan alle bijen 'thuis'waren. Uiteraard werden de angelloze bijen zo goed mogelijkverzorgd en als ze te weinig honing hadden verzameld, sloegen deimkers de oogst zelfs over. Door deze bijzonder relatie tussen Mayaen 'Dame Bij', kon de melipona beecheii uitgroeien tot debelangrijkste honingproducent van Yucat'n, aldus De Jong.
Toen in het midden van deze eeuw de veel productievere Europesehoningbij (apis mellifera) in Mexico werd geïmporteerd, gingende Maya-imkers ook deze bij kweken. Maar tegelijkertijd bleven zijhun angelloze bijenkolonies onderhouden. Hoe komt het dan dat 'DameBij' desondanks zo sterk op de terugtocht is, vroeg De Jong zichaf. Zij ontdekte dat dat paradoxaal genoeg mede het gevolg is vande bevoorrechte status die melipona beecheii nog steeds geniet.
Omdat de inheemse bij haar voedsel voor het grootste deelverzamelt binnen een straal van vierhonderd meter is deaanwezigheid van planten binnen die straal van groot belang. In dekleine dorpen van vroeger vormde het culturele voorschrift dat zijop het erf van de imker moest worden gehouden, dan ook geenprobleem voor Dame Bij. Maar nu dedorpen groter zijn geworden,betekent het vasthouden aan dit voorschrift dat belangrijkevoedselplanten buiten haar bereik zijn gekomen, dit tot vreugde vande buiten de dorpen gehouden Europese bij die nu het rijk en hetstuifmeel alleen heeft. Bovendien is de angelloze bij van natureniet agressief en moet zij het in de concurrentie met de Europesehoningbij vaak afleggen. Net als de Maya zelf indertijd tegenoverde Spaanse kolonisten, zoals de huidige bijenhouders niet nalatente vermelden.
De conclusie van De Jong is duidelijk: Hoeveel waarde de Mayaook aan de melipona beecheii toeschrijven, de beschermde positiedie Dame Bij nog steeds geniet, is er in feite juist de oorzaak vandat de angelloze bijenhouderij in Yucatan na eeuwen van succestegenwoordig niet meer productief is.
EH