Een muur die bezienswaardig is

”Dat er in de kelder van de muziekschool een lang stuk Romeinse muur bewaard is gebleven, was al in de jaren tachtig bekend. Tekeningen uit 1987 geven het complete tracé weer. Maar ik snap wel dat dit wordt aangegrepen om meer bekendheid te geven aan de historische schatten van het Domplein. Mensen gaan naar Keulen of Frankrijk om Romeinse resten te zien, en realiseren zich niet hoe bijzonder deze plek in Utrecht is.”

U stond er wel vrijdag met uw neus bovenop. Wat is er nog interessant aan een muur waarvan we al wisten?

“Het blijft spannend, omdat de muur - nu het pleisterwerk is verwijderd - voor het eerst goed te zien is. Als ik bij zo'n muur sta, probeer ik onmiddellijk het totaalbeeld te reconstrueren, me de lange vestingmuur met de vierkante middeleeuwse hoektorens er tegenaan gebouwd ruimtelijk voor te stellen. Mijn fascinatie heeft ook alles te maken met mijn onderzoek naar de historie van het Domplein. Ik promoveer op de bouwgeschiedenis van de middeleeuwse Heilig-Kruiskapel die er ooit stond, op de plek van de bushalte. Sinds 1929 weten we dat er ook Romeinse resten onder het plein liggen, toen bij het graven naar oude kerken per toeval twee Romeinse waterputten werden blootgelegd. Dat waren de eerste sporen van het castellum, een fort dat deel uitmaakte van de verdedigingslinie van de noordgrens van het rijk. Er is echter nog veel onduidelijkheid over wat er met het castellum is gebeurd nadat de Romeinen vertrokken.”

Brengt dit stuk muur daar verandering in?

“Toen ik er voor stond viel me op dat er op een bepaalde plek in de muur tufsteen was hergebruikt. Aan het verweerde laagje op die stenen zag ik dat ze een tijd op de grond moeten hebben gelegen. Waarschijnlijk puin van de gebouwen die rond 400 na Christus zijn ingestort, terwijl de castellummuur rondom in stand werd gehouden. Dit puin is later opnieuw gebruikt om de oude poort mee dicht te metselen. Hiermee hebben we waarschijnlijk de noordpoort van de muur teruggevonden en dat was een ingang die nog ontbrak. De Romeinse castellummuur telde vier poorten, waarvan er in de middeleeuwen drie zijn dichtgezet. Zo was de burcht waarschijnlijk beter te verdedigen door boogschutters. Hieruit blijkt dat het Domplein ook in de middeleeuwen een vluchtplaats was voor mensen in de omgeving, die nogal eens op de loop moesten voor plunderende Noormannen.”

Juist dat hergebruik in de middeleeuwen maakt de geschiedenis van het castellum bijzonder?

“Jazeker, de meeste andere castella werden na het vertrek van de Romeinen verlaten of op zijn hoogst als steengroeve gebruikt. Maar het echt spannende nieuws in de regio over de Romeinse tijd komt de laatste jaren naar boven bij de bouwactiviteiten in Leidsche Rijn. Uit opgravingen daar werd duidelijk dat het gebied langs de oevers van de Rijn door de eeuwen heen intensief bewoond was, ook in de vroege middeleeuwen. Dat stelt ook de geschiedenis van het Domplein in een interessant perspectief. Verder kenden alleen Nijmegen en Maastricht in Nederland zo'n continuïteit van bewoning. Wat was er zo bijzonder aan de locatie van wat nu Utrecht heet? Onder de Friezen was het al een machtscentrum, de eerste missionarissen vestigden zich hier, net als het bisdom en later groeide de stad uit tot een machtsfactor van belang in de Noordelijke Nederlanden. Door een opeenstapeling van nieuwsfeitjes en vondsten zoals de muur kunnen we het beeld van de geschiedenis van de stad en het Domplein stukje bij beetje invullen.”